Centra wielokulturowe to miejsca, które zapewniają różnorodne wsparcie i pomoc dla migrantów oraz osób, które uciekły przed wojną, prześladowaniami lub innymi trudnymi warunkami w kraju pochodzenia. Każde centrum skupia się na nieco innych elementach integracji i adaptacji, choć w założeniu każde z nich jest miejscem, do którego migranci i uchodźcy mogą zwrócić się po pomoc kompleksową. Wsparcie, które można uzyskać od takiej instytucji zazwyczaj nie kończy się na pomocy w załatwieniu podstawowych spraw, takich jak np. porady prawne czy profilowanie zawodowe. Centra wielokulturowe często oferują szeroki zakres usług, które mają na celu adaptację nowych mieszkańców, ich integrację z innymi migrantami i ze społeczeństwem przyjmującym. Jeśli chodzi o konkretne działania takiego miejsca, to w pewnym zakresie może ono pełnić funkcje urzędu dla osób migranckich. Mogą tam wyrobić podstawowe dokumenty w celu zalegalizowania swojego pobytu, dowiedzieć się o możliwościach zatrudnienia, dostępnych placówkach edukacyjnych dla dzieci itp. Część działań wpisanych w profil centrów wielokulturowych prowadzimy w Instytucie Praw Migrantów i Centrum Wsparcia Uchodźców, gdzie osoby z doświadczeniem migranckim, i nie tylko, mogą uzyskać informacje na wiele różnych tematów z zakresu życia codziennego. W celu zapewnienia migrantom i uchodźcom dostępu do jak najszerszego zakresu wsparcia, we Wrocławiu powinno powstać takie centrum integracyjne, gdzie różne osoby będą mogły nie tylko uzyskać niezbędne informacje, ale też od ręki załatwić swoje sprawy formalne. Połączenie działań informacyjnych i edukacyjnych z funkcjonalnością urzędu miasta czy innych organów państwowych byłoby dużym ułatwieniem dla nowo przybyłych mieszkańców. O potrzebie powstania takiego miejsca we Wrocławiu powiedział też wiceprezydent miasta Bartłomiej Ciążyński podczas Środkowoeuropejskiego Forum Integracyjnego [https://fb.watch/nrSx2NxUI0/]. Powstanie takiego centrum niewątpliwie wymaga znacznego nakładu pracy, ale z drugiej strony może zwiększyć efektywność działania organów państwowych i umożliwić pełniejsze zrozumienie potrzeb migrantów zamieszkujących nasz region. Dzięki temu możliwe będzie dostosowanie działań do aktualnych i lokalnych warunków. Wprowadzenie tego rozwiązania wymagałoby zmiany struktury i pewnej decentralizacji działań niektórych urzędów oraz delegowania określonych zadań nowej jednostce. Przyniosłoby to jednak wiele korzyści dla wszystkich użytkowników usług publicznych. Po pierwsze, poprzez oddelegowanie najprostszych spraw urzędowych do centrum wielokulturowego bylibyśmy w stanie odciążyć inne instytucje. Częstym problemem, zwłaszcza wśród osób niezorientowanych w strukturze administracyjnej, jest kierowanie swoich spraw do niewłaściwych jednostek. Połączenie wielu różnych funkcji w jednym ośrodku pozwoliłoby na szybkie kierowanie interesantów w odpowiednie miejsca. Nie we wszystkich urzędach dostępne jest wsparcie językowe dla cudzoziemców, co dodatkowo ogranicza sprawność obsługi oraz wydłuża czas załatwienia formalności. Dzięki przekierowaniu wszystkich migrantów do jednego miejsca możliwe byłoby zapewnienie dużo bogatszej oferty wsparcia językowego, niż gdyby każdy urząd robił to we własnym zakresie. Działalność centrów wielokulturowych często wykracza daleko poza funkcje urzędów. W niektórych przypadkach takie punkty oferują pomoc humanitarną, np. tymczasowe zakwaterowanie dla uchodźców. Centra mogą też oferować kursy języka lokalnego, a także kursy podnoszące kwalifikacje zawodowe, które pomagają w znalezieniu odpowiedniej pracy. Ważnym aspektem pomocy w centrach wielokulturowych jest dostępność wsparcia psychologicznego, gdyż migranci i uchodźcy często doświadczają trudności związanych z wyjazdem czy ucieczką z kraju pochodzenia oraz barierami adaptacyjnymi w nowym kraju. Zatem centrum wielokulturowe jest bezpiecznym miejscem, dokąd mógłby udać się każdy migrant czy uchodźca w celu uzyskania kompleksowej pomocy. Tak, żeby mógł załatwić wszystkie podstawowe sprawy w jednym miejscu, bez konieczności dojazdów do licznych instytucji. Kolejnym filarem działalności centrów dla migrantów jest integracja. W tym celu organizowane są różne wydarzenia kulturalne, warsztaty i inne działania, które pomagają lepiej poznać kulturę państwa przyjmującego, zwyczaje panujące w państwach pochodzenia migrantów oraz siebie nawzajem. W ten sposób centra pomagają w tworzeniu sieci wsparcia społecznego, które stanowią pomost pomiędzy migrantami a resztą społeczeństwa oraz lokalnymi organizacjami społecznymi. Centra wielokulturowe niewątpliwie są istotnym elementem procesu przyjmowania i integrowania uchodźców w społeczeństwo przyjmujące. Pomagają odnaleźć się w nowym otoczeniu, zdobyć nowe umiejętności, zrozumieć kulturę i system społeczny kraju, w którym znaleźli schronienie. W Europie istnieje wiele różnych organizacji i instytucji, które działają w oparciu o tę ideę. Żeby lepiej zrozumieć zasady funkcjonowania różnych centrów wielokulturowych opowiemy wam o 5 z nich. Są to centra znajdujące się w Madrycie, Berlinie, Lizbonie, Barcelonie i Rotterdamie. Ze struktury ich działalności spróbujemy wybrać najlepsze elementy i wdrożone pomysły, na podstawie których zaproponujemy takie, które mogłyby pomóc w stworzeniu podobnego miejsca we Wrocławiu, a później i w innych miastach Polski. Niewątpliwie, idea takiego centrum jest korzystna nie tylko dla migrantów, ale także i dla społeczeństwa przyjmującego, gdyż integracja prowadzi do większego zaufania w społeczeństwie oraz zmniejszenia nierówności i dyskryminacji na tle pochodzenia.
- Berliner Arbeiterwohlfahrt (w tłumaczeniu “ Berlińskie Dobro Pracowników”)
Arbeiterwohlfahrt (AWO) jest jedną z sześciu prawnie uznanych organizacji patronackich na rzecz niezależnej opieki społecznej w Niemczech. Arbeiterwohlfahrt powstał w 1919 roku z inicjatywy działaczki na rzecz praw kobiet Marie Juchacz. AWO jest organizacją pożytku publicznego pełniąca również funkcję parasola (czyli instytucji wspierającej i koordynującej działania innych mniejszych organizacji) na terenie całego kraju. My skupimy się na działaniach w Berlinie. AWO wspiera nie tylko migrantów i uchodźców. Jest to organizacja, w której wszystkie osoby mogą otrzymać pomoc. AWO reprezentuje prawa kobiet, osób należących do społeczności LGBTQ+, seniorów, dzieci, młodzieży i rodzin. AWO skupia się na działalności informacyjnej. W ich ofercie nie znajdziemy typowych usług urzędowych. Centrum ma w swojej ofercie doradztwo migracyjne dla dorosłych i młodzieży, a także jest odpowiedzialne za ośrodki wstępnego przyjmowania i zbiorowego zakwaterowania dla osób ubiegających się o ochronę międzynarodową (azyl, status uchodźcy itp.) w Berlinie. Niemiecka organizacja zarządza Centrum Migracji i Integracji, gdzie można porozumieć się po niemiecku, arabsku, rosyjsku, francusku, hiszpańsku i turecku. Centrum działa na zasadach punktu informacyjnego, gdzie można się umówić na stacjonarną czy zdalną konsultację. W trakcie spotkania można uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące kursów językowych, ochrony zdrowia, pracy, szkoleń zawodowych czy studiów. Konsultanci mogą także pomóc w sprawach związanych z legalizacją pobytu, łączeniem rodzin oraz świadczeniami socjalnymi i rodzinnymi. AWO współpracuje z różnymi organizacjami, które oferują pomoc w 269 centrach pomocowych na terenie Berlina. Na stronie AWO znajdziemy mapę wszystkich punktów w zależności od potrzeb, są to np.:
- ośrodki dziennej opieki,
- centra pomocy osobom z niepełnosprawnościami,
- punkty prowadzące zajęcia rekreacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych,
- ośrodki noclegowe (w tym osobno dla kobiet),
- punkty schronienia dla osób ze społeczności LQBTQ+ dotkniętych przemocą,
- punkty oferujące kursy języka niemieckiego.
Jedną z podstawowych funkcji berlińskiego centrum jest przysłuchiwanie się aktualnym potrzebom ludzi. Dzięki temu AWO stopniowo dodaje do oferty nowe usługi, np. poradnictwo uzależnień, poradnictwo rodzinne lub doradztwo dla najemców, gdyż zauważa zapotrzebowanie na taką pomoc.
Jest to głównie miejsce skupione na działalności informacyjnej. Wspiera przede wszystkim wysoko wykwalifikowanych cudzoziemskich pracowników, niektóre grupy studentów, badaczy i członków ich rodzin. Klientami centrum są też firmy zatrudniające takie osoby. Korzystać z usług centrum mogą jedynie osoby mieszkające albo zamierzające osiedlić się w Rotterdamie lub sąsiedniej gminie Schiedam. Pozostałe osoby kierowane są do innych instytucji, głównie miejskich. Od 1 lipca 2023 roku część usług jest płatna. Centrum Informacyjne w Rotterdamie oferuje szereg porad i informacji na temat kwestii związanych z życiem w Holandii. Konsultacje dotyczą podatków, mieszkań, kont bankowych, opieki zdrowotnej, edukacji oraz kariery. Co roku organizowane są także Międzynarodowe Spotkania Powitalne, skierowane do nowych migrantów. Oferta obejmuje podstawowe usługi urzędowe takie jak obsługa formalności związanych z rejestracją, uzyskanie numeru BSN (odpowiednika polskiego numeru PESEL). Obsługa interesantów odbywa się wyłącznie stacjonarnie, a wizytę można umówić tylko za pośrednictwem strony internetowej. Rotterdamskie centrum nie oferuje pomocy prawnej, jednak na ich stronie znajdują się linki do innych organizacji, które specjalizują się w tej dziedzinie.
Wspólnota Madrytu (Comunidad de Madrid) posiada specjalną ofertę skierowaną do migrantów i uchodźców, która zawiera różne formy wsparcia dla nowych mieszkańców. Władze nie organizują tych działań samodzielnie. Powołały do życia Centra Partycypacji i Integracji Imigrantów, które są prowadzone przez różne stowarzyszenia i fundacje. W całej wspólnocie zamieszkiwanej przez ponad 6.6 mln osób istnieje 8 centrów integracyjnych. Oferta każdego z nich jest nieco inna, choć proponowane usługi są do siebie podobne pod względem tematyki i opierają się na czterech filarach nakreślonych przez władze wspólnoty autonomicznej. Są to stałe działania i usługi (np. stały dostęp do internetu dla klientów centrum i konsultacje specjalistyczne), sfera obywatelska, integracja oraz włączenie społeczno-pracownicze. W oparciu o te cztery filary przygotowywane są comiesięczne harmonogramy z opisem poszczególnych warsztatów i szkoleń. Jednym z ciekawych programów oferowanych przez wszystkie centra jest kurs wiedzy o społeczeństwie hiszpańskim dla nowych mieszkańców. Co istotne, nauka jest bezpłatna, a po ukończeniu kursu uczestnicy otrzymują dyplom, który jest pomocny w procesie wnioskowania o pobyt czasowy. Taka forma zachęty do poznawania historii i kultury nowego kraju wydaje się być dobrym narzędziem wspomagającym szybszą integrację migrantów. Większość zakładek na stronie internetowej jest dostępna wyłącznie po hiszpańsku, co może być dużym wyzwaniem dla nowo przybyłych osób. Niemniej jednak, oferta jest imponująca. Centra prowadzą zajęcia z hiszpańskiego i angielskiego, szkolenia z poszukiwania pracy i tworzenia CV, kursy tworzenia stron internetowych, zajęcia z matematyki dla dorosłych, kursy jogi, chór, zajęcia taneczne, spotkania dla kobiet oraz szkolenia dotyczące podstawowych spraw po przyjeździe do Hiszpanii. W Centrach Partycypacji i Integracji Imigrantów dostępne są również usługi poradnictwa prawnego, konsultacje dotyczące zatrudnienia, wsparcie psychologiczne i wsparcie społeczne, choć nie ma usług urzędowych. Dodatkowo znajdziemy w ofercie kurs przygotowawczy do egzaminu na obywatelstwo (CCSE). Na stronie internetowej comunidad.madrid w zakładce poświęconej konkretnemu centrum znajdziemy harmonogram spotkań na dany miesiąc. Warto podkreślić, że wszystkie wyżej wymienione usługi są bezpłatne.
Najważniejszym punktem na mapie Barcelony w zakresie migracji, ochrony międzynarodowej oraz wsparcia w powrocie do kraju jest Centrum Pomocy Imigrantom i Emigrantom w Barcelonie (SAIER), które jest prowadzone przez władze miejskie. Jego strona internetowa jest dostępna po angielsku, katalońsku, hiszpańsku i francusku, co zapewnia dostęp do informacji różnym grupom mieszkańców. Centrum współpracuje z innymi organizacjami społecznymi, aby zapewnić kompleksową pomoc mieszkańcom miasta. W sytuacjach pilnych, niewymagających wcześniejszego zapisu, SAIER oferuje możliwość uzyskania porady prawnej lub pilnej pomocy społecznej. Sprawy mniej naglące są rozpatrywane w ramach standardowej usługi telefonicznej.
SAIER oferuje szereg usług, w tym:
- doradztwo prawne w sprawach dotyczących ochrony międzynarodowej,
- opieka społeczna dla osób ubiegających się o ochronę międzynarodową,
- recepcja i ogólne informacje o Barcelonie,
- administracyjne procedury imigracyjne,
- opieka społeczna dla imigrantów i informacje mieszkaniowe,
- doradztwo prawne, dotyczące zatrudnienia i szkoleń,
- potwierdzenie studiów zagranicznych i prawa jazdy,
Dodatkowo, centrum udziela porad dla osób, które zdecydowały się opuścić miasto lub kraj. Oferuje informacje na temat kwestii kulturowych, społecznych, pracowniczych, prawnych, zdrowotnych i innych istotnych w kraju docelowym. Pomaga również w kwestiach dokumentacji emigracyjnej, przeniesienia świadczeń socjalnych i zasiłków dla bezrobotnych między krajami europejskimi oraz weryfikacji dyplomów akademickich i walidacji zawodowej. Dodatkowym atutem centrum są bezpłatne szkolenia i kursy, takie jak kurs wiedzy o geografii, historii i systemie prawnym Katalonii i Barcelony. Uczestnictwo jest bezpłatne, a po ukończeniu kursu otrzymuje się dyplom, który może pomóc w procesie wnioskowania o pobyt czasowy. Centrum nie oferuje nauki języków katalońskiego czy hiszpańskiego, ale udostępnia informacje o zaprzyjaźnionych organizacjach, w których można zapisywać się na takie kursy. SAIER wyróżnia się na tle innych organizacji tym, że oferuje także pomoc dla osób emigrujących.
Wysoka Komisja ds. Migracji (ACM) w Portugalii jest instytucją publiczną, bezpośrednio podlegającą Prezydencji Rady Ministrów. Odgrywa istotną rolę w procesie integracji migrantów. Jej zadaniem jest także zarządzanie różnorodnością międzykulturową, grupami etnicznymi i religijnymi w kraju. Komisja zarządza trzema Narodowymi Centrami Wsparcia Integracji Migrantów, w Lizbonie, Porto i Faro. Centra prowadzą własne biura specjalistyczne takie jak:
- Biuro Recepcji i Weryfikacji (koordynacja działań centrum, zbieranie i weryfikacja podstawowych informacji od interesantów i przekierowywanie ich dalej);
- Biuro włączania pracowniczego, szkolnictwa wyższego i kwalifikacji (konsultacje w zakresie zatrudnienia, podnoszenia kwalifikacji, przedsiębiorczości oraz wsparcie osób bezrobotnych i studentów zagranicznych);
- Biuro wsparcia prawnego (kompleksowe porady i mediacje prawne);
- Biuro spraw społecznych i integracji (wsparcie w zakresie programów mieszkaniowych, świadczeń społecznych, dobrowolnych powrotów do kraju pochodzenia, rejestracji nieletnich migrantów, przeciwdziałanie bezdomności, wsparcie osób objętych ochroną międzynarodową i interwencje terenowe);
- Biuro wsparcia ofiar (kompleksowe wsparcie ofiar przemocy domowej i szkodliwych tradycyjnych praktyk we współpracy z innymi instytucjami).
Ważnym elementem działalności centrów jest też pośredniczenie w kontaktach między migrantami a organami państwowymi. W centrach są reprezentowane m.in.:
- Centralne Biuro Rejestracji (wnioski o obywatelstwo);
- Ministerstwo Zdrowia (konsultacje w zakresie systemu opieki zdrowotnej w Portugalii);
- Urząd do spraw granic i cudzoziemców (wnioski pobytowe i łączenie rodzin);
- Instytut Zabezpieczeń Społecznych (sprawy dot. świadczeń społecznych, opieki nad dziećmi, status osoby bezrobotnej);
- Urząd Podatkowy (konsultacje i sprawy związane z numerem identyfikacji podatkowej).
Do innych interesujących usług centrów należą m. in.:
- szkolenia dotyczące międzykulturowości oraz uwrażliwienia na przyjmowanie i integrację migrantów w Portugalii,
- tłumaczenia telefoniczne w około 60 różnych językach,
- infolinia dla migrantów, gdzie można uzyskać informacje na temat legalizacji, pracy, edukacji, opieki zdrowotnej i innych kwestii,
- mobilne zespoły informacyjne, które na żądanie docierają do dzielnic i instytucji, aby świadczyć specjalistyczne usługi w różnych obszarach związanych z życiem migrantów,
- pomoc mediatorów międzykulturowych, którzy posługują się 14 różnymi językami.
Centra nie posiadają swoich własnych stron internetowych, choć wszystkie niezbędne informacje można znaleźć na stronie Wysokiej Komisji ds. Migracji (ACM). Strona internetowa ACM jest dostępna w języku portugalskim oraz angielskim, ale warto zaznaczyć, że nie jest ona zbyt przejrzysta i czytelna, co może stanowić wyzwanie dla użytkowników poszukujących kompleksowego wsparcia na terenie Portugalii.
Podsumowanie
Przyjrzeliśmy się 5 modelom centrów wielokulturowych żeby odpowiedzieć na jedno zasadnicze pytanie: jakie rozwiązania są najlepsze i jak chcemy je wykorzystać przy tworzeniu takiego miejsca we Wrocławiu? Wszystkie przedstawione centra działają na rzecz integracji migrantów i uchodźców z różnych krajów i o różnym statusie migracyjnym. Niemniej jednak, każda z nich wypracowała własne rozwiązania i kieruje się innymi wartościami. W tym zestawieniu nie znalazło się idealne centrum integracyjne, które moglibyśmy z dokładnością przenieść do Wrocławia i które spełniałoby wszystkie potrzeby migrantów, gdyż stworzenie takiego miejsca wymaga ciągłego dostosowywania się do zmieniającej się sytuacji migracyjnej. Mimo to, znalazł się model który jest najbliższy naszym oczekiwaniom i reprezentują go Narodowe Centra Wsparcia Integracji Migrantów działające na terenie Portugalii. W Polsce od niedawna też działają podobne centra, ale na dużo mniejszą skalę: prowadzą działania informacyjne, ale nie współpracują tak ścisłe z urzędami, jak ma to miejsce w przypadku przedstawionych centrów europejskich. Jeśli mówimy o polskich punktach, to takie funkcjonują w Krakowie, Warszawie i Lublinie. Działania tych centrów są oddolne lub oparte na wsparciu tylko jednej instytucji rządowej, np. urzędu miasta. Poza tym brakuje tam:
- działań związanych z instytucjami rynku pracy (np. inspektoratu pracy czy urzędu pracy), zabezpieczeniami społecznymi (ZUS, NFZ),
- działań dotyczących edukacji (chodzi o obecność przedstawicieli z kuratorium oświaty, żeby migrant przychodzący do centrum wielokulturowego dostawał sprofilowaną wiedzę na temat przebiegu edukacji dzieci, także tych ze szczególnymi potrzebami),
- a także wsparcia językowego w postaci państwowego programu edukacji języka polskiego jako obcego. Wymienione wyżej polskie centra mają za zadanie integrację kulturową oraz wsparcie informacyjne migrantów, co jest dużą pomocą, ale niewystarczającą w kontekście miejsca, które chcielibyśmy stworzyć we Wrocławiu.
Jakie są argumenty przemawiające za powstaniem centrum wielokulturowego we Wrocławiu? Przede wszystkim, powstałby jeden punkt, który łączyłby działania informacyjne i instytucjonalne, co byłoby dużym ułatwieniem jak dla migrantów, tak i dla różnych urzędów, w których automatycznie zmniejszyłyby się kolejki. Po drugie, centrum wielokulturowe nadawałoby wsparcie migrantom w różnych dziedzinach życia, wraz ze wsparciem tłumaczy, co pomogłoby w sprawniejszej adaptacji nowo przybyłych osób. Ostatni, ale nie mniej ważny aspekt, to usprawnienie koordynowania wielu, czasem podobnych i bardzo rozproszonych działań, które już są prowadzone na rzecz migrantów w danym mieście przez kilka mniejszych organizacji. Koordynowanie działań przez jedną instytucję usprawniłoby przebieg projektów, a także pomogłoby poszerzyć wachlarz wsparcia. Podsumowując, język, ochrona zdrowia, aktywizacja zawodowa i zabezpieczenia społeczne – to są elementy pomocy instytucjonalnej, które muszą koniecznie się pojawić we współtworzonym przez nas miejscu, tak, aby każdy migrant mógł od ręki uzyskać potrzebna informację w tych zakresach, ale także w tym samym miejscu załatwić swoje sprawy.
Tworząc w przyszłości centrum wielokulturowe we Wrocławiu warto przyjrzeć się innym przedstawionym przez nas europejskim centrom integracji i czerpać z ich praktyk. Współpraca i wymiana doświadczeń mogą znacząco wzbogacić ofertę i skuteczność takiego miejsca, a przecież przede wszystkim chodzi o to, by taka placówka mogła ułatwiać życie nowo przybyłym osobom i sprzyjać ich integracji ze społeczeństwem przyjmującym.
