Z powodu rosnącego zainteresowania ze strony beneficjentów Instytutu Praw Migrantów, postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej tematowi praw kobiet migrantek w okresie ciąży i po porodzie. W niniejszym artykule zgłębimy kwestie związane z dostępem do opieki medycznej, prawem pracy oraz udzielaniem urlopów, aby lepiej zrozumieć wyzwania, przed jakimi stają te kobiety oraz możliwe ścieżki wsparcia.
Opieka Medyczna
Umowa o pracę: Kobiety migrantki z umową o pracę mają prawo do pełnej opieki medycznej związaną z ciążą i porodem. Mogą korzystać z bezpłatnych badań prenatalnych, porad lekarzy oraz opieki podczas porodu w ramach publicznej służby zdrowia w Polsce.
Umowa zlecenie: W przypadku umowy zlecenia, dostęp do opieki medycznej może być zależny od ubezpieczenia zdrowotnego. Niektóre osoby posiadające umowę zlecenie mogą być objęte ubezpieczeniem zdrowotnym na podstawie innych przepisów, jednak warto to sprawdzić z zakładem ubezpieczeń.
Kobiety niepracujące: Kobiety migrantki, które nie pracują, mogą mieć ograniczony dostęp do opieki medycznej związanej z ciążą i porodem. Jednak mogą skorzystać z niektórych świadczeń zdrowotnych na podstawie innych regulacji, takich jak ubezpieczenie zdrowotne współmałżonka lub innych członków rodziny.
Kobiety prowadzące działalność gospodarczą: Takie cudzoziemki muszą opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne, które dają im prawo do korzystania z opieki medycznej w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Ubezpieczenie to może być oparte na różnych zasadach w zależności od formy prowadzonej działalności (np. samozatrudnienie, spółka cywilna).
Prawo Pracy
Różnice w prawach pracy dla kobiet migrantek w Polsce zależą głównie od rodzaju umowy z pracodawcą. W przypadku kobiet zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, mają one zagwarantowane prawo do urlopu macierzyńskiego zgodnie z obowiązującymi przepisami, który jest opłacany przez ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Natomiast dla kobiet pracujących na podstawie umowy zlecenia, ich prawa mogą być bardziej ograniczone, ponieważ nie podlegają one pełnej ochronie prawnej przewidzianej dla pracowników na etacie. Niemniej jednak, wszystkie kobiety w Polsce, niezależnie od statusu zatrudnienia, mają prawo do pewnych świadczeń z tytułu macierzyństwa.
Polskie prawo pracy szczegółowo reguluje zasady postępowania pracodawców wobec kobiet w ciąży, zapewniając im określone przywileje oraz ograniczenia. Oto kluczowe aspekty tych regulacji:
Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę:
W okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego oraz wychowawczego pracodawca nie ma prawa rozwiązać umowy o pracę z pracownicą. Istnieją jednak wyjątki, takie jak umowy terminowe lub rozwiązanie umowy z winy pracownicy. Jeśli umowa na czas określony miałaby zostać rozwiązana, a jednocześnie upłynie trzeci miesiąc ciąży, automatycznie przedłuża się ona do czasu porodu.
W ciąży kobieta nie może pracować więcej niż 8 godzin dziennie, w nocy ani poza zakładem pracy. Ponadto obowiązują ograniczenia dotyczące wykonywania prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia.
Prawa w okresie urlopu macierzyńskiego:
Pracująca kobieta, która przebywa na urlopie macierzyńskim, ma zagwarantowane prawo do utrzymania swojego stanowiska pracy. Dodatkowo, w trakcie urlopu rodzicielskiego lub wychowawczego, może podjąć pracę zawodową.
Zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia:
Umowa zlecenie nie chroni pracującej kobiety przed zwolnieniem. Zasiłki chorobowe oraz macierzyńskie zależą od opłacanej składki chorobowej w dniu porodu.
Zatrudnienie na podstawie umowy o dzieło:
Kobiety zatrudnione na podstawie umowy o dzieło mają prawo do świadczenia rodzicielskiego wypłacanego przez 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka. Nie jest ono uzależnione od kryteriów dochodowych.
Prowadzenie działalności gospodarczej:
Kobiety prowadzące działalność gospodarczą mogą zawiesić działalność na okres opieki nad dzieckiem, a koszty ubezpieczenia społecznego w tym czasie są finansowane z budżetu państwa. Maksymalny okres przebywania na zasiłku chorobowym przez kobietę w ciąży wynosi 270 dni.
Praca przed komputerem w okresie ciąży:
Pracująca kobieta w ciąży, pracująca przed monitorem, ma prawo do przerw w pracy, które są wliczane do czasu pracy. Czas pracy przy komputerze nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę.
Prawo do przerwy w pracy na karmienie:
Zgodnie z przepisami, kobieta karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch przerw w pracy trwających po 30 minut, które są wliczane do czasu pracy. Natomiast w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka, przysługują dwie przerwy trwające po 45 minut. Warto zaznaczyć, że prawo do przerw na karmienie nie przysługuje, jeśli czas pracy wynosi mniej niż 4 godziny dziennie. Jeśli zaś czas pracy nie przekracza 6 godzin, pracownica ma prawo do jednej przerwy.
Prawo do zwolnienia od pracy na opiekę:
Pracownikowi wychowującemu co najmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje rocznie zwolnienie od pracy na 2 dni, przy zachowaniu prawa do wynagrodzenia.
Praca podczas urlopu rodzicielskiego i wychowawczego
W przypadku urlopu rodzicielskiego matka może podjąć pracę u pracodawcy udzielającego tego urlopu, jednakże tylko w wymiarze nieprzekraczającym połowy etatu. W takiej sytuacji czas trwania urlopu proporcjonalnie się wydłuża, nawet do 64 tygodni (przy jednym dziecku urodzonym w jednym porodzie) lub 68 tygodni (przy większej liczbie dzieci).
Podjęcie pracy wymaga złożenia pisemnego wniosku przez pracownicę, co powinno być dokonane nie krócej niż 21 dni przed rozpoczęciem pracy. Pracodawca ma obowiązek rozpatrzyć wniosek, chyba że ze względu na organizację pracy lub rodzaj wykonywanej pracy nie jest to możliwe. W przypadku odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca jest zobowiązany poinformować pracownicę o przyczynie odmowy na piśmie.
Jeśli chodzi o urlop wychowawczy, w czasie trwania takiego urlopu pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy. Może również rozpocząć inną działalność czy naukę, pod warunkiem że nie wyklucza to możliwości osobistej opieki nad dzieckiem.
Urlopy
W Polsce przewidziane są cztery rodzaje urlopów dla rodziców po urodzeniu dziecka. Skorzystanie z tych urlopów jest możliwe pod warunkiem posiadania prawa pobytu i pracy w Polsce. Kobiety zatrudnione na podstawie umów zlecenia lub o dzieło nie mają prawa do urlopów.
1. Urlop macierzyński:
Urlop macierzyński przysługuje kobietom zatrudnionym na umowę o pracę. W przypadku urodzenia jednego dziecka, trwa on 20 tygodni, z czego 14 tygodni to urlop obowiązkowy. Po jego zakończeniu, kobieta może wrócić do pracy, a pozostały czas urlopu może zostać wykorzystany przez ojca dziecka.
2. Dodatkowy urlop macierzyński:
Po wykorzystaniu pełnych 20 tygodni urlopu macierzyńskiego, ojciec lub matka dziecka mogą skorzystać z dodatkowych 6 tygodni urlopu. Wniosek o ten urlop należy złożyć najpóźniej 14 dni przed jego rozpoczęciem, a czas ten może być podzielony między rodziców.
3. Urlop Rodzicielski:
Pracownik będący rodzicem, niezależnie od płci, ma prawo do korzystania z urlopu rodzicielskiego. Urlop ten powinien być wykorzystany nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.. Od 26 kwietnia 2023 r. pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:
- 41 tygodni – w razie urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka
- 43 tygodnie – w razie urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci.
Rodzice dziecka, którego zaświadczenie stwierdza ciężkie i nieodwracalne upośledzenie lub nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, powstałe w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w następującym wymiarze:
- 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 67 tygodni – w przypadku porodu mnogiego.
4. Urlop Wychowawczy:
Rodzicom, którzy są zatrudnieni od co najmniej 6 miesięcy, przysługuje prawo do urlopu wychowawczego trwającego do 36 miesięcy. Może on być wykorzystany przed ukończeniem przez dziecko 5 roku życia. Urlop ten przysługuje także rodzicom pracującym na umowę zlecenia lub prowadzącym działalność gospodarczą, jeśli płacą składki na ubezpieczenie chorobowe.
Rodzice mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego przez okres nie dłuższy niż 4 miesiące, po czym jedno z rodziców musi podjąć zatrudnienie. Urlop ten może być wykorzystany maksymalnie w pięciu częściach, z jednym miesiącem przypisanym drugiemu rodzicowi.
W okresie trwania urlopu wychowawczego, pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, chyba że istnieją szczególne okoliczności, takie jak upadłość pracodawcy. Po zakończeniu urlopu, pracownik powinien zostać przyjęty do pracy na dotychczasowych lub równorzędnym stanowisku, z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia.
W razie zainteresowania tematem świadczeń finansowych dla kobiet migrantek w ciąży oraz rodzin w Polsce, różne rodzaje wsparcia dostępne w okresie ciąży i po porodzie oraz praktyczne kroki do ich uzyskania zachęcamy do czytania kolejnego artykułu.
Podsumowując, zrozumienie różnic w prawach kobiet migrantek w Polsce w kontekście ciąży i macierzyństwa jest kluczowe dla zapewnienia im równego dostępu do opieki medycznej, prawa pracy oraz urlopów. Warto podkreślić potrzebę dalszych działań na rzecz zapewnienia pełniejszej ochrony prawnej dla wszystkich migrantek, niezależnie od ich statusu migracyjnego, poprzez edukację, świadomość społeczną i działania na rzecz równości.
Artykuł powstał w ramach projektu “Refugee Children Support Ecosystem”, który finansowany ze środków Save the Children International.
